नागपन्चमी

आज नागपञ्चमी । अब बिस्तारै वर्षा ओरालो लाग्दैछ । चाडबाडहरूको मौसम शुरु भइसक्यो । अब लाग्ने चर्को घाममा दसैँको आभास पाइन्छ । चाडपर्वहरूलाई धर्मसँग मात्र नजोडी संस्कारसँग जोड्ने हो भने हाम्रो संस्कारलाई नागपञ्चमी जस्ता चाडपर्वहरूले अझै धनी बनाएका छन् । आजको दिन सरिसृप अर्थात् घस्रेर जमीनमा हिँड्ने जनावरहरूको पूजा अर्चना गरिने दिन हो ।

कलियुग आफ्नो चरममा छ । युद्ध, त्रास, भय, अपराध अनि मानवीय चाहनाहरूको उत्कट समयमा सबैलाई कल्कीको आगमनको अपेक्षा छ । विष्णुको दश अवतारमध्ये अन्तिम अवतार कल्कीको आगमनसँगै कलियुग समापन हुने र सत्ययुगको चक्रतर्फ सभ्यताउन्मुख हुने विश्वास छ । नागपञ्चमीका दिन कल्कीको पनि जयन्ती मनाइन्छ । यस विषयमा म पछि आउनेछु ।

श्रावण शुक्लपक्षको पञ्चमीमा पर्ने यो दिन नागदेवताका लागि समर्पित गरिन्छ । यो दिन गरिएका पूजा अर्चना वास्तवमै नाग देवतासमक्ष पुग्ने जनविश्वास छ । वैदिक दर्शनमा १२ वटा नागहरूको उपस्थिति पाइन्छ । जसमा अनन्त, वासुकि, शेष, पद्यम, कम्बला, कर्काेटक, अश्भतरा, धृतराष्ट्र, शङ्कपला, कालिया, तक्षक र पिङ्गला पर्छन् । यी सम्पूर्ण नागको आजकै दिन पूजा अर्चना गरिन्छ ।यिनै नागहरू अंकित चित्र लिएर ब्राह्मण पुरोहितहरू आ–आफ्नो जजमानका घरमा दैलोमा गाईको गोबर, दुबो लिएर नाग टाँस्न पुग्छन् । यसरी दैलो या मूल खाम्बोमा टाँसिएको नागको चित्रले वर्षभरि रक्षा गर्ने जनविश्वास छ । रक्षार्थ टाँसिने यस्ता चित्रहरू टाँस्ने पुरोहितहरूलाई जजमानले गक्ष अनुसारको दक्षिणा, नैबेद्य र भोजन पनि गराउने चलन छ ।

नागपञ्चमीको वास्तविक ऐतिहासिक जरो महाभारतसँग जोडिएको पाइन्छ । परीक्षित् नाम गरेका राजालाई तक्षक नाम गरेको नागले डँस्छ । उनको मृत्यु हुन्छ । उनका छोरा जनमेजयले बुबाको मृत्युको प्रतिशोधका लागि संसारका सम्पूर्ण सर्पहरूलाई मार्ने क्रम कार्य प्रारम्भ गरे । यसका लागि उनले महायज्ञ शुरु गर्छन्, त्यसमा सिद्ध ऋृषिमुनी, साधु र पण्डितहरूलाई आमन्त्रण गरे ।

उक्त यज्ञको हवन कुण्डमा यति शक्तिशाली आगो प्रज्वलित हुन्छ कि तक्षकबाहेकका अन्य सम्पूर्ण सर्पहरू त्यहीँ भष्म हुन्छन् । तर स्वर्गमा इन्द्रको शरणमा पुगेका तक्षक पनि बिस्तारै यज्ञको बढ्दो प्रभावका कारण राजा इन्द्रसहित जनमेजयसम्म आइपुग्छन् । यो देखेर सबै छक्क परे । तत्कालै मानसदेवीका पुत्र अस्तिकाले जनमेजयसमक्ष माफीको माग गरेपछि उनले यज्ञ स्थगन गरेका हुन् । यज्ञमा होमिएका सम्पूर्ण सर्पहरूले त्यसपछि आजैका दिन पुर्नजीवन पाएको विश्वास गरिन्छ ।

यस दिन नागदेवताको पूजा अर्चनाका लागि दूध, मिठाई, फूल अनि धान भुटेर तयार भएको लाभा (अर्थात् भुटेर फूल उठेको धान) चढाइन्छ । सामन्यतया अगाडि सर्प नै राखेर पूजा गर्न डरलाग्दो र जोखिमयुक्त हुने भएकाले नाग देवताको प्रतिमा, काठ या चित्रमा आजको दिन पूजा गरिन्छ ।

कल्की जयन्ती
सनातन दर्शनमा मनाइने पौराणिक दिवसहरूमा कल्की जयन्ती पनि एउटा दिवस हो । करिब ३००० वर्ष अगावैबाट यो दिवस मनाइन थालेको प्रमाण छ । श्रावण शुक्ल षष्ठिका दिन सेतो रंगको घोडामा बिराजमान भएर सबै देवी–देवताका साथ कल्की भगवान धर्तीमा अवतरण गर्ने जनविश्वास छ । यसै आगमनको आशामा हरेक वर्ष श्रावण शुक्ल पञ्चमीमा कल्की जयन्ती मनाइने गरिन्छ । भगवान विष्णुको यो अवतार ६४ कलाले युक्त हुन्छ । पुराण अनुसार, भगवान विष्णुको यो अवतारले एकजना तपस्वी ब्राह्मणको घरमा पुत्रको रूपमा जन्म लिनेछन् भने देवदत्त नामक घोडामा सवार भएर संसारमा पापीहरूको विनास गर्नेछन् ।

कतिपय जनविश्वासका अनुसार, भगवान विष्णुको दशौँ तथा अन्तिम अवतार ‘कल्की अवतार’ भविष्यमा आजकै दिन यस कलियुगमा जन्म लिने धार्मिक मान्यता छ । आजको दिन (श्रावण शुक्ल पञ्चमी) अर्थात् कल्की जयन्तीले भगवान विष्णुको यो अन्तिम अवतारको जन्म हुन लागेको याद दिलाउँछ । कलियुगमा अधर्म बढ्न थालेपछि कल्की अवतारले जन्म लिएर सबै पापीहरूको विनास गरेर पुनः एकपटक यो मानव जगतलाई धर्मको मार्गमा पुनस्र्थापित गराउने धार्मिक ग्रन्थहरूमा उल्लेख गरिएको छ ।

कृष्णको झैँ पहेँलो वस्त्रमा धर्तीमा पर्दापण हुने कल्कीको जन्म र कर्मबारे भागवत गीतामा व्याख्या समेत गरिसकेको पाइन्छ । धर्मको जय होस् ।
Nag Panchami, I call it a fulcrum of monsoon, right in the midpoint, and this midpoint is culturally stated as Naagpanchami. The convoy of festivals has started and now in the hot sun, there is a hint of Dashain. Sanatana festivals are not only associated with religion but also with culture, our culture is further enriched by festivals like Nag Panchami, the day to worship reptiles, and dedicated to the serpent god, Naag.

The beautiful part of this festival is posting, sticking the serpent's picture on the main gate and doorways, doorway today is washed and the previous year's serpent picture is replaced with the newer one. It is largely believed that worshiping the serpent king protects against the snake. So, this day, which falls on the Panchami of Shravan Shuklapaksh, is dedicated to the snake deity.

There are 12 serpents present in Vedic Darshan, including Ananta, Vasuki, Shesh, Padyam, Kambala, Karkotaka, Ashvatara, Dhritarashtra, Shankapala, Kalia, Takshaka, and Pingala.

Brahmin priests take cow dung and dubo (Pure grass) and stick them on the door of people's houses. It is believed that the image of the affixed serpent protects the people throughout the year. The real historical roots of Nag Panchami are found to be connected with the Mahabharata. The king named Parikshit is bitten by a snake named Taksha and dies.

His son Janmajaya started killing all the snakes in the world to avenge his father's death and for this, he started Mahayagya in which he invited Siddha sages, monks, and Pandits. Such a powerful fire is ignited in the Havan Kunda of the Yagya that all the snakes except Taksha are consumed there, but even the Taksha who have taken refuge in Indra's heaven gradually reach the snake consuming ignition with King Indra due to the increasing effect of the Yagya. Everyone was surprised to see this

Immediately after Manasdevi's son, Astika apologized to Janmajaya, he postponed the Yajna. All the serpents involved in the sacrifice have since been resurrected.

On this day, milk, sweets, flowers, and lava (ie roasted paddy) are offered for the worship of the snake deity. Since it is usually scary and risky to worship with a snake in front of it, the snake deity is worshiped on an idol, wood, or picture today.

May ecosystem is further strengthened and greenery prevails.

Kalki Jayanti

Kalki is the tenth manifestation of Sri Har or Lord Vishnu. The tenth and last incarnation of Lord Vishnu "Kalki Avatar" is a religious belief that this Avatar will be born on this day. Or in other words, Kalki's incarnation will come to this planet on this day, so the welcome rituals are performed in the form of Kalki Jayanti. At the end of the present Kali Yug , when virtue and dharma have disappeared and the world is ruled by the unjust, Kalkin will appear to destroy the wicked and to usher in a new age. He will be seated on a white horse with a naked sword in his hand, blazing like a comet.

Today (Shravan Shukla Panchami) i.e. Kalki Jayanti reminds us that this last incarnation of Lord Vishnu is yet to be born. It is mentioned in the religious texts that after the beginning of iniquity in Kali Yuga, Kalki incarnation shall be born and destroy all sinners and once again restored the human world to the path of religion and righteousness. This incarnation of Lord Vishnu has 64 crafts. According to the Puranas, this incarnation of Lord Vishnu will be born as a son in the house of an ascetic Brahmin and will destroy sinners in the world by riding a horse named Devadatta.

May dharma be strong and may justice prevail.-Suyog Dhakal